بيماري هاي اخطار كردني گروه A
التهاب تاولی دهان
[Vesicular stomatitis]
تعریف :
التهای تاولی(تورم تاولی) دهان نوعی بیماری عفونی است با عامل ویروسی . این بیماری به لحاظ بالینی با ایجاد و گسترش تاول هائی بر روی زبان و پا تظاهر می نماید. اگر چه این بیماری در اصل یکی از بیماری های مطرح در گونه اسب می باشد ولی بعنوان یک بیماری در گاو و خوک نیز حائز اهمیت بوده وقابل توجه است.
تاریخچه بیماری:
تورم تاولی دهان برای اولین بار در ایالات متحده (1926 و 1927) بعنوان یک بیماری تاولی در اسب و بدنبال آن در گاو و خوک گزارش گردیده . بیماری محدود به قاره آمریکا بوده ولی به هر حال در فرانسه (1915 و 1917) و جنوب آفریقا (1886 و 1897) نیز بیماری گزارش شده .
سبب شناسی بیماری:
ویروس ایجاد کننده این بیماری متعلق به خانواده رابدو ویریده[1] و جنس وزیکلوویروس [2] می باشد. این نوع ویروس باسیلی شکل یا شبیه فشنگ ، با ابعاد 65 در 185 نانومتر است. دارای یک غشای[3] محاط کننده و یک مغز نوکلئوکپسیدی است. ژنوم آن از نوع RNA تک رشته ای با آرایش مارپیچی و قطبیت منفی است . سطح این ویروس پوشیده از برآمدگی های میله ای شکلی است که 10 نانومتر طول دارند.
ویروس مسبب این بیماری را می توان با استفاده از حلال های لیپیدی و حرارت ( 58در جه سانتی گراد به مدت 30 دقیقه) غیره فعال نمود. اما این ویروس می تواند چندین هفته را در دمای بین 4 تا 6 درجه تحمل کرده و فعال باقی بماند. همچنین این ویروس نسبت با PH بین 2 تا 11 مقاوم است . این عامل ویروسی در مقابل اثرات محیطی مقاوم می باشد.عفونت زائی آن زیاد نبوده و در مقایسه با ویروس تب برفکی شیوع کمتری دارد.
سروتیپ های ویروسی در سه گروه قابل تشخیص هستند:
1) سروتیپ هندی با سه استرین مجزا شامل:هندی نوع 1 (استرین هندی) ، هندی نوع 2 ( استرین های کوکال و آرژانتینا) و هندی نوع 3 ( استرین های آلاگوس وبرازیل).
2) سروتیپ نیو جرزی که تنها یک استرین دارد.
3) سروتیپ اصفهان با سه استرین مجزا: استرین فلوبوتوموس از ایران ، کاندیپورا(استرین انسانی از هند) و استرین پیری (استرین آپاسومی از برزیل)
ویروس التهاب تاولی دهان را می توان با فرمالین 1 درصد در مدت 10 دقیقه و بنزالکونیوم کلراید (10درصد با رقت 1به 200) غیر فعال نمود.
همه گیر شناسی بیماری:
ویروس تورم تاولی دهان در گاو، خوک، اسب ، گوزن و افراد انسانی که در معرض تماس طبیعی بوده اند بصورت یک عفونت بالینی تظاهر می نماید. گوسفند را بطور تجربی می توان آلوده نمود اما این گونه کاملاً نسبت به ویروس مقاوم است . گونه های دیگر درصورت تماس طبیعی با این ویروس تغییرات سرولوژیکی را نشان می دهند. ویروس مسبب بیماری در بدن پشه ها ، ملخ برگی و مگس شنی قابل تکثیر بوده و در پشه فلوبوتوموم تخمگذر[4] می باشند. انتقال مکانیکی ویروس توسط حشرات غیر گزنده مزاحم ممکن می باشد . گسترش همه گیری بیماری در موارد ذیل تسهیل می شود ؛ هنگامی که دمای محیط بالاتر از 20 درجه سانتی گراد است ، وقتی که رشد گیاهی انبوه در رودهای جاری در دره های پدیدار شده و بدرجاتی سایه بر آنها پرده افکنده . صحرا ها، کوههای مرتفع و دشت های مسطح بعنوان سد هائی در مقابل انتشار بیماری هستند زیرا به لحاظ بعد مسافتی و مانعی طبیعی ،از مهاجرت حشرات ممانعت بعمل می آورند. میزان درگیری در گله های شیری تا 80 درصد نیز ممکن است برسد ولی علارغم این میزان بالای ابتلای هیچ گونه تلفاتی ناشی از این بیماری مشاهده نمی شود. بیمار در مناطق حاشیه ای سواحل پست با آب و هوای استوائی پر باران و مملو از حشرات بصورت بومی شده پدیدار می گردد. همچنین شیوع بیماری در نواحی پر بارانی که به لحاظ جغرافیائی محفوظ هستند همچون دره های کوهستان و کوهپایه ها بالا است . این بیماری جنبه مشترک بین انسان و دام را نیز دارد که در مواردی بوجود می آید. بزاق و ترشحات تاولی از دامهای مبتلا به میزان بسیار زیادی عفونت زا بوده ولی به سرعت این قابلیت کاهش یافته و در عرض یک هفته پس از پاره شدن تاول ها مرتفع می گردد. تماس مستقیم یا غیر مستقیم بواسطه بلع مواد آلوده به ویروس می تواند موجب انتقال بیماری شود ، البته این شیوه گسترش بیماری عمدتاً در گله های شیری صورت می گیرد که استفاده از آب و علوفه بصورت مشترک است . انتشار بیماری به مناطق دور دست بیشتر توسط حشرات گزنده ای است که نقش حامل را دارند ، اما احتمال انتقال توسط علوفه آلوده نیز در این مسافت طولانی ممکن است ، از طرفی نقل و انتقال دامهای مبتلا می تواند به انتشار بیماری بیانجامد .حشرات حامل ویروس شامل مگس شنی ، مگس سیاه ،حشرات خونخواری چون پشه های گزنده(کولیکوئیدها)، حشرات سیاه(سیمولیده) وپشه آدس ، حشرات غیره گزنده همچون پشه های چشم(کلوروپیده) ،آنتومیده و مگس خانگی (موسکا) می باشند . چنین به نظر میرسد که انتشار بیماری در میان گله های شیری به کمک روش ها و ابزار آلات شیردوشی نیز محقق می گردد. به لحاظ زمانی بیماری دارای یک بروز فصلی آشکاری است . تعداد موارد بیماری با شروع فصل سرما به شدت کاهش می یابد.
روند بیماری زائی:
پس از ورود ویروس به بدن(گزش حشرات ، گوارشی ) و تکثیر اولیه در یاخته های بافت مورد تهاجم (ریه یا دستگاه گوارشی) یک آلودگی خونی اولیه(ویرمی اولیه) بوجود آمده که بدنبال آن ویروس بافت های مخاطی دهان و پوست اطراف دهان و نوارهای تاجی سم را مورد تهاجم قرار می دهد(بافت های پوششی). اساساً تکثیر ویروسی در داخل یاخته های آلوده میزبان توسط نوعی اینترفرون به نام عامل نکروزه کننده بافتی(TNF) [5] متوقف می شود ولی پروتئین ماتریکس [6] این ویروس قادر است با مهار ارسال mRNA از داخل هسته به سیتوپلاسم یاخته از روند تولید این نوع اینترفرون ممانعت بعمل آورد که رخداد فوق منجر به ادامه تکثیر ویروسی می شود. متعاقب این تهاجم تاولهائی در نقاط یاد شده پدیدار می گردد. در غالب موارد از شیوع طبیعی بیماری تاول های معمول این بیماری بر روی مخاط دهانی تشکیل نمی گردد ، حتی در روش های تجربی ایجاد بیماری نیز تنها در 30 درصد از موارد ضایعات تاولی ظاهر می شوند، باقی موارد بواسطه نشت مایعات داخل تاولی کم آب شده و بصورت ضایعات نکروزه خشک تخریش می گردند.
نشانه های بالینی:
پس از یک دوره نهفته چند روزه (معمولاً دو تا چهار روز) تب (40-41 درجه) پدیدار شده و تاول هائی بر روی قسمت پشتی زبان ، بالشتک های دندانی ، لثه ، لب ها و مخاطات دهانی ظاهر می گردد . حیوانات مسن تر بیشتر درگیر می شوند. تاول های فوق سریعاً پاره شده و تخریش انجام شده موجب بروز تراوش بزاقی فراوان و بی اشتهائی می شود. در همه گیری های بیماری بدلیل این پاره شدن تاول ها و نبود آن گاهی دچار تردید و شک در تشخیص بیماری می شویم از طرف در برخی از همه گیری ها نیز ممکن است که تاولی دیده نشود . در گاو های شیر وار تولید شیر بطور بارزی کاهش می یابد . ضایعات بر روی پا (نوار تاجی سم) و پستان در موارد نادری بروز می نماید بجز در مورد گاوهای شیری که ضایعات نوک پستانی ممکن است شدیده بود و موجب ورم پستان گردد.معمولاً بهبودی دام سریع بوده (3-4 روز) و عفونت های ثانویه ندرتاً موجب پیچیده شدن وضعیت می گردند.
تشخیص آزمایشگاهی:
شناسائی ویروس یا پادگن ویروسی ترجیحی ترین روش تشخیصی است . ویروس تورم تاولی دهان را می توان در کشت بافتی ، تخم مرغ جنین دار یا موش های شیر خوار تلخیص و جدا کرد. همچنین می توان با تلقیح داخل مغزی به موش های 3 هفته ای این کار را انجام داد . بسیاری از تیره های یاخته ای به ویروس فوق حساس هستند؛ ولی به هر حال این ویروس را می توان در یاخته های ورو [7] (کلیه میمون سبز آفریقائی) ، یاخته های BHK-21 (کلیه بچه هامستر) یا یاخته های IB-RS-2 از دیگر بیماری های تاول زا تمییز داد. ویروس بیماری را می توان در کشت بواسطه آزمون های درخشندگی ایمنی (ایمنوفلورسنس) ، ثبوت مکمل ، الیزا و دیگر آزمون ها تشخیص داد . نمونه های آزمایشگاهی مناسب بافت های پوششی مفروش کننده تاول ها و مایعات داخل آنها می باشند. نمونه های یاد شده را بایستی در گلیسرین بافری ویا بصورت منجمد شده ارسال داشت . زوج نمونه های سرمی مرحله حا د و مرحله نقاهتی به منظور آزمایشهای ثبوت مکمل و خنثی سازی سرمی سودمند می باشند. یکی از آزمون های تشخیصی سریع و جدید ، آزمون ثبوت مکمل رقتهای بسیار کم بافتی است(TMCF) [8] که آن را در عرض 3 ساعت و هر زمانی می شود انجام داد. اگرچه استفاده از میکروسکوب الکترونی در ارزیابی های رایج معمول نیست ولی می توان با بررسی نمونه های مناسب به سرعت و راحتی رابدو ویروس ها را از انتروویروس های بیماری تب برفکی و کلسی ویروس های اگزمای تاولی تمیز داد. در نمونه های بافتی پادگن های ویروسی را می توان با روش الیزا ، ثبوت مکمل یا آزمون های خنثی سازی ویروس [9] تعین نمود. ارزیابی های واکنش زنجیره ای پلیمراز(PCR) همچون واکنش زنجیره ای پلیمراز –رونوشت برداری معکوس (RT-PCR) نیز می تواند سودمند باشد .
یافته های کالبد گشائی:
ضایعات کالبد گشائی مشابه همان ضایعات در دام زنده بوده و می تواند شامل : تاول ، زخم و تخریش هائی بر روی لب ها، سوراخ های بینی ، سم یا سرپستانک ها و یا دهان باشند.
تشخیص تفریقی:
تشخیص تفریقی برای تورم تاولی دهان در مورد گاو شامل بیماری های است که عبارتند از : بیماری تب برفکی، کندیدگی سم ، سوختگی های حرارتی و شیمیائی ، ضایعات دهانی طاعون گاوی ، التهاب بینی ریوی عفونی گاوها، بیماری مخاطی گاو ، تب نزله ای بدفرجام و بیماری زبان آبی .
مهمترین نکته تشخیصی برای بیماری فوق در گاو ، توجه به تشابه نشانه های بالینی آن در خوک بوده و بایستی از بیماری تب برفکی تمییز گردد . اگر در یک همه گیری منطقه ای مواردی از درگیری اسب های آن ناحیه به ضایعاتی از این قبیل وجود داشته باشد می توان فرض را بر وقوع التهاب تاولی دهان نهاد ، چرا که هیچ ویروس دیگر نمی تواند ضایعات مشابهی را در اسب بوجود آورد. میزان واگیری در بیماری التهاب تاولی دهان به مراتب کمتر و انفرادی تر از بیماری تب برفکی است . ضایعات قلبی و شکمبه ای که در بیماری تب برفکی مشهود است در این بیماری دیده نمی شود. همچنین تورم تاولی دهان در حیوانات جوانتر از شدت کمتری برخوردار است. تشخیص های آزمایشگاهی در گاو - همچنین در خوک- اساساً به منظور تفریق بیماری از تب برفکی ضرورت دارند و مبنای آنها جداسازی ویروس و ارزیابی حضور پادتنی اختصاصی است .
اشکال دیگری از التهاب دهانی که ضایعاتی را در پا به همراه دارند عبارتند از بیماری مخاطی و تب نزله ای بدفرجام ، در این دو مورد تاولی بوجود نمی آید که در کنار دیگر نشانه های بالینی مربوطه یکی از جنبه های تفریقی است . ضایعات نکروزه مشابهی با التهاب زبان نکروز شونده در گوساله های پرواری وجود دارد ، ولی این بیماری را می توان بصورت سرولوژی تمییز داد.
جنبه های بهداشت عمومی:
ویروس التهاب تاولی دهان (سویه نیوجرزی و هندی) غالباً در انسان عفونت زا بوده و نشانهای بالینی شبیه آنفولانزا را بوجود می آورد اما ندرتاً به تشکیل تاول می انجامد . انواع دیگر ویروس های التهاب تاولی دهان (پیری، اصفهان و کاندیپور) برای انسان عفونت زائی بیشتری دارند. انسان ممکن است به هنگام دستکاری و تماس با حیوانات مبتلا ، اشیایی آلوده ،بافت ، خون و محیط کشت ویروسی مبتلا شود.انتشار بیماری توسط ذرات معلق –خصوصاً در محیط های آزمایشگاهی ممکن است . التهاب تاولی در مورد انسان یک بیماری حاد شبیه به آنفولانزا است . ضایعات ممکن است شامل تب ، درد های عضلانی ، سردرد و احساس رخوت و کسالت باشد. ندرتاً ضایعات تاولی پدیدار شده اما گاهی ممکن است بر روی دهان ، لب ها یا دست ها ظاهر گردد. گزارشی از مرک در انسان وجود ندارد واغلب مبتلایان در طی 4تا7 روز بهبود می یابند.
درمان بیماری:
درمان بیماری اگر چه کمتر مورد توجه است اما استفاده از ترکیبات ضدعفونی کننده موضعی ملایم ممکن است در آرامش حیوان و تسهیل روند بهبودی ایفای نقش نماید. درمان اختصاصی برای این بیماری متصور نیست و اقدامات انجام یافته در واقع نوعی علامت درمانی است مانند استفاده از جیره غذائی نرم و ملایم ، استراحت ، فراهم ساختن آب فراوان و اعمال درمان های پادزیستی جهت مقابله با عفونت های ثانویه. بکار گیری ترکیبات آنتی فلوژستیک و تجزیه کننده بافتهای التهابی همچون Tarantula Cubensis(با نام تجاری Theranekron) که روند التیام زخم را تسریع می کند قادر است به بهبودی ضایعات ناشی از این بیماری نیز کمک نماید.
کنترل و پیشگیری:
اقدامات بهداشتی و قرنطینه ای به منظور مهار گسترش عفونت در یک گله سودمند می باشد . بایستی از نقل و انتقال دام در طی یک همه گیری دامی و دیگر سازو کار های که با برقراری تماس مستقیم یا غیر مستقیم به انتشار بیماری می انجامند اجتناب ورزید. جدا سازی دامهایی که واجد نشانه های بالینی هستند به کنترل روند انتشار آلودگی در گله کمک می نماید. در صورت ممکن نگهداری دامها در طویله راه مناسبی برای پیشگیری از ابتلاء می باشد چرا که دامها بیشتر به هنگام چرای در مراتع به بیماری مبتلا می شوند. دامهای مبتلا را بایستی تا مدت 30 روز در قرنطینه نگهداری کرد مگر در مواردی که به کشتار گاه ارسال گردد. مبارزه با حشرات در دامداری می تواند به پیشگیری از انتشار بیماری در گله کمک نماید . ویروس التهاب تاولی دهان با تابش مستقیم نورخورشید غیر فعال می شود بنا بر این مدت زیادی در محیط بصورت فعال حضور نخواهد داشت مگر در مکان های سرد و تاریک. بهداشت خوب و انجام ضدعفونی مناسب برای کنترل انتشار ویروس ازطریق اشیای آلوده ضروری است. ویروس نسبت به بسیاری از ضد عفونی کننده های حساس بوده و غیر فعال می شود .ضد عفونی کننده های موثر عبارتند از : هیپوکلریت سدیم 1% ، اتانول 70% ، گلوتارآلدئید 2% ، کربنات سدیم 2% ، سود سوزآور(هیدرواکسید سدیم) 4% ترکیبات یدوفور 2% ، فرم آلدئید و دی اکسید کلرین. همچنین ویروس به نور ماوراءبنفش ، حلال های چربی یا حرارت نیز حساس می باشد . ایمنی حاصله پس از پس از بروز بیماری کوتاه مدت بوده و احتمالاً بیش از 6 ماه به درازا نمی کشد. به نظر می آید که واکسن زنده تهیه شده از این ویروس نتایج خوبی را در بر داشته باشد ، از این واکسن می توان در مناطقی که بیماری بومی شده یا در طی یک همه گیری استفاده نمود .
[1] Rhabdovirida
[2] Vesiculovirus
[3] Envelope
[4] Transovarian
[5] Tumor necrotizing factor
[6] M-protein
[7] Vero-cell
[8] Tissue microtitration complement-fixation test
[9] virus neutralization tests
